Henryk Adam Aleksander Pius Sienkiewicz herbu Oszyk, kryptonim „Litwos”, „Musagetes”, pseudonim „Juliusz Polkowski”, „K. Dobrzyński” (ur. 5 maja 1846 w Woli Okrzejskiej, zm. 15 listopada 1916 w Vevey) – polski nowelista, powieściopisarz i publicysta; laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1905) za całokształt twórczości[1], jeden z najpopularniejszych polskich pisarzy przełomu XIX i XX w. Henryk Sienkiewicz urodził się we wsi Wola Okrzejska, w zubożałej rodzinie szlacheckiej, pieczętującej się herbem Oszyk, znanej na Żmudzi od XVI wieku, wedle niektórych genealogów po mieczu wywodzącej się z Tatarów[a] osiadłych na Litwie, czego nie potwierdzają jednak zachowane dokumenty[2]. Jego rodzicami byli Józef Sienkiewicz (1813/1896) i Stefania Sienkiewicz z domu Cieciszowska (1820/1873).
W 1858 roku Sienkiewicz rozpoczął naukę w gimnazjum w Warszawie (rozpoczął ją w jednym z gmachów późniejszego UW, by następnie kontynuować w szkole mieszczącej się w Pałacu Staszica, a zakończył w gimnazjum przy ul. Królewskiej). Będąc w szkole, w roku 1864 zdobył swą pierwszą nagrodę za wypracowanie Mowa Żółkiewskiego do wojska pod Cecorą. W szkole nie uzyskiwał jednak wysokich not, najlepiej szły mu przedmioty humanistyczne. Wskutek trudnej sytuacji materialnej, nie mogąc liczyć na pomoc finansową rodziców, dziewiętnastoletni Sienkiewicz przyjął posadę guwernera u rodziny Weyherów w Płońsku. W 1866 r. uzyskał świadectwo dojrzałości. Zgodnie z wolą rodziców zdał na wydział lekarski do Szkoły Głównej Warszawskiej, jednak później zrezygnował z medycyny i podjął studia prawnicze, by w ostateczności przenieść się na wydział filologiczno-historyczny. Zdobył tam gruntowną znajomość literatury i języka staropolskiego.
W 1869 r. debiutował jako dziennikarz. „Przegląd Tygodniowy” wydrukował jego recenzję sztuki teatralnej, a „Tygodnik Ilustrowany” zamieścił rozprawkę historyczno-literacką o Mikołaju Sępie Szarzyńskim. Sienkiewicz pisał pod pseudonimem Litwos do „Gazety Polskiej” oraz „Niwy”. W 1873 roku objął w Gazecie Polskiej stały felieton Bez tytułu, a w roku 1875 cykl Chwila obecna. Od 1874 roku prowadził dział literacki w „Niwie”.
W 1872 r. wydał powieść Na marne oraz Humoreski z teki Worszyłły, a następnie Stary sługa (1875), Hania (1876), oraz Selim Mirza (1877). Trzy ostatnie utwory nazywane są małą trylogią. Bywał w popularnych w owym czasie salonach warszawskich: u swej krewnej Jadwigi Łuszczewskiej znanej pod literackim pseudonimem Deotyma oraz u aktorki Heleny Modrzejewskiej.
W lutym 1876 r. wraz z Heleną Modrzejewską i grupą znajomych wybrał się w podróż do USA. W owym czasie nie było to czymś powszednim. W swej korespondencji do gazety pisał o tym: „Człowiek, który wyjeżdża do Ameryki, jest jeszcze u nas rzadkością. Wyobrażam sobie nawet, że po powrocie, w powiecie łukowskim, z którym łączą mnie liczne stosunki, przynajmniej przez miesiąc będą mnie uważać za rodzaj powiatowego Ferdynanda Korteza.” Z tego okresu pochodzą Listy z podróży do Ameryki, drukowane w Gazecie Polskiej, zyskały szerokie uznanie czytelników. 8 września 1877 roku opublikował w dzienniku „Daily Evening Post” artykuł Poland and Russia, w którym zaatakował dwulicową politykę władz rosyjskich, które na Bałkanach występowały jako obrońca Słowian, w Królestwie Polskim natomiast gnębiły i prześladowały Polaków[8]. Pisał też Szkice węglem (1876). Pod wpływem podróży do Stanów Zjednoczonych napisał kilka dalszych utworów: Komedia z pomyłek (1878), Przez stepy (1879), Za chlebem (1880), W krainie złota (1881), Latarnik (1881), Wspomnienie z Maripozy (1882), Sachem (1883).
Twórczość
Nowele:
1872 – "Humoreski z teki Worszyłły"
1875 – "Stary sługa"
1876 – "Hania"
1877 – "Selim Mirza"
1877 – "Szkice węglem"
1878 – "Komedia z pomyłek"
1878 – "Janko Muzykant"
1879 – "Przez stepy"
1880 – "Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela"
1880 – "Niewola tatarska"
1880 – "Za chlebem" – na jej podstawie powstało libretto do opery Konstantego Gorskiego
1880 – "Orso"
1881 – "W krainie złota"
1881 – "Latarnik"
1882 – "Bartek Zwycięzca"
1882 – "Jamioł"
1888 – "Ta trzecia"
1889 – "Sachem"
1889 – "Wspomnienie z Maripozy"
1892 – "Pójdźmy za Nim!"
1897 – "Na jasnym brzegu"
Trylogia:
1884 – "Ogniem i mieczem"
1886 – "Potop"
1888 – "Pan Wołodyjowski"
1891 – "Bez dogmatu"
1894 – "Rodzina Połanieckich"
1896 – "Quo vadis"
1900 – "Krzyżacy"
1906 – "Na polu chwały"
1910 – "Wiry"
1912 – "W pustyni i w puszczy"
1914 – "Legiony"
Inne utwory:
1879-1881 – "Na jedną kartę" (sztuka sceniczna)
1880 – "Listy z podróży do Ameryki" (reportaże)
1890 – "Listy z Afryki" (reportaże)
1900 – "Zagłoba swatem" (sztuka sceniczna)
Ekranizacje:
1912 – "Quo vadis", włoska ekranizacja, film niemy
1912 – "Krwawa dola", na kanwie "Szkiców węglem"
1913 – "Obrona Częstochowy", na kanwie "Potopu"
1915 – "Potop", rosyjski film niemy
1921 – "Na jasnym brzegu"
1923 – "Bartek Zwycięzca"
1925 – "Quo vadis", włoski film niemy
1930 – "Janko Muzykant"
1951 – "Quo vadis"
1956 – "Szkice węglem"
1960 – "Krzyżacy"
1962 – "Ogniem i mieczem" ("Col ferro e col fuoco"), francusko-jugosłowiańsko-włoska ekranizacja "Ogniem i mieczem"
1967 – "Komedia z pomyłek"
1968 – "Pan Wołodyjowski"
1969 – "Przygody pana Michała", serial telewizyjny na podstawie filmu
1973 – "W pustyni i w puszczy"
1974 – "W pustyni i w puszczy", serial telewizyjny na podstawie filmu
1974 – "Potop"
1976 – "Latarnik"
1978 – "Rodzina Połanieckich", serial telewizyjny
1983 – "Marynia", na podstawie serialu "Rodzina Połanieckich"
1984 – "Hania"
1985 – "Quo vadis", włoski serial telewizyjny
1999 – "Ogniem i mieczem"
1999 – "Ogniem i mieczem", serial telewizyjny na podstawie filmu
2001 – "W pustyni i w puszczy"
2001 – "W pustyni i w puszczy", serial telewizyjny na podstawie filmu
2001 – "Quo vadis"
2002 – "Quo vadis", serial telewizyjny na podstawie filmu
